Rodzaje uzależnień - zniewolenie przez substancje lub zachowania

Uzależnienie to nie tylko codzienne picie wódki czy regularne przegrywanie pieniędzy na maszynach. To złożona choroba, która zakłóca naturalne funkcje myślowe i emocjonalne, drastycznie zmieniając percepcję rzeczywistości. Wpływa na psychikę w taki sposób, że codzienne wybory, działania i decyzje są nieświadomie kierowane przez nałóg. To nie jest tylko kwestia powtarzania szkodliwego zachowania, które można zatrzymać dzięki silnej woli. To głęboko zakorzenione potrzeby, które przejmują kontrolę nad życiem, sprawiając, że rzeczywiste wartości i priorytety schodzą na dalszy plan, a z czasem całkowicie przestają mieć znaczenie.

UZALEŻNIENIE NIE JEST WYBOREM, TYLKO CHOROBĄ.

Każdy rodzaj uzależnienia ma wspólne cechy - po czasie staje się czymś więcej niż nawykiem czy formą spędzania czasu. Substancja lub czynność zamieniają się w konieczność, bez których trudno się obejść, a życie bez nich wydaje się niepełne i pozbawione sensu.

Różne rodzaje uzależnień dotykają praktycznie każdej sfery życia i każdego aspektu codzienności. Mogą przejawiać się jako niezdrowe przywiązanie do jedzenia, nadmierne przeglądanie social mediów, obsesyjne zakupy czy stosowanie leków psychoaktywnych ponad lekarską kontrolą. Tak samo obsesyjne pragnienie bycia kochanym, czy poświęcanie się pracy bez reszty.

Istnieje bardzo cienka granica pomiędzy nadużywaniem substancji i zachowań a uzależnieniem - niestety jest niedostrzegalna. Nie da się dokładnie stwierdzić, przy którym kieliszku wódki ktoś został alkoholikiem. Proces rozwoju choroby jest złożony.

Jakie są uzależnienia?

Rodzaje uzależnień - behawioralne

Uzależnienie nie ogranicza się tylko do substancji, które wprowadzamy do naszego organizmu. Istnieje kategoria uzależnień behawioralnych, które dotyczą określonych zachowań, które w teorii wydają się nieszkodliwe, jednak mogą przybierać formę obsesji i dominować w życiu człowieka. Choć ten rodzaj nałogu może wydawać się mniej niebezpieczny niż uzależnienie od narkotyków czy alkoholu, w rzeczywistości prowadzi do poważnych problemów w codziennym funkcjonowaniu, zniszczenia relacji, a nawet zaburzeń psychicznych.

Lista przykładowych uzależnień behawioralnych:

Uzależnienie od hazardu - niekontrolowana potrzeba obstawiania pieniędzy czy podejmowania ryzyka.
Uzależnienie od gier komputerowych/internetu - nadmierne skupienie na grach komputerowych lub przeglądaniu internetu.
Uzależnienie od seksu (seksoholizm) - niekontrolowany popęd seksualny, i pragnienie fizycznego zbliżenia, angażowanie się w ryzykowne zachowania seksualne.
Uzależnienie od wydawania pieniędzy (zakupoholizm) - kompulsywne dokonywanie zakupów niezależnie od potrzeb lub możliwości finansowych.
Zaburzenia odżywiania (np. kompulsywne jedzenie) - nadmierne jedzenie jako reakcja na emocjonalne napięcie, niezależnie od uczucia głodu.
Uzależnienie od ćwiczeń - obsesyjne skupienie na treningach i regularnych ćwiczeniach.
Uzależnienie od pracy (pracoholizm) - obsesyjne poświęcanie czasu na pracę kosztem innych aspektów życia.
Uzależnienie od relacji - niezdrowa zależność od innych ludzi, która objawia się obsesyjną potrzebą bycia w związku czy przywiązania do konkretnej osoby.
Uzależnienie od samookaleczania - kompulsywne zadawanie sobie bólu, np. poprzez cięcie, przypalanie się.
Uzależnienie od smartfona - nadmierne korzystanie z telefonu, niezdolność odłożenia go na bok, nawet w sytuacjach społecznych czy podczas wykonywania innych czynności.
Uzależnienie od telewizji - spędzanie wielu godzin przed ekranem TV, często kosztem innych aktywności czy obowiązków.
Uzależnienie od adrenaliny - ciągłe poszukiwanie ekstremalnych doświadczeń lub ryzykownych sytuacji w celu uzyskania silnych emocji.

Substancje uzależniające

Substancje uzależniające są niemniej niebezpieczne od obsesyjnych zachowań. Wpływają na układ nerwowy, wywołując pożądane efekty tj. euforia, pewność siebie, poczucie siły i sprawczości, wyluzowanie. Z czasem organizm człowieka adaptuje się do substancji i potrzebuje coraz większych dawek do uzyskania tego samego efektu. To z kolei prowadzi do uzależnienia, które destabilizuje każdy aspekt w życiu chorego. Bez dwóch zdań.

Alkohol - uzależnienie polega na regularnym piciu alkoholu i utratą zdolności do kontrolowania ilości oraz częstotliwości spożywania, prowadzi do zmiany tolerancji na alkohol i objawów abstynencyjnych po odstawieniu.
Nikotyna - uzależnienie od nikotyny, najczęściej przez palenie papierosów i e-papierosów, charakteryzuje się silnym pragnieniem palenia i trudnościami w zaprzestaniu mimo wiedzy o szkodliwości.
Marihuana - wiele osób uważa, że uzależnienie od marihuany nie jest możliwe - są w błędzie. Regularne palenie (lub inne formy przyjmowania) marihuany prowadzą do zmian w mózgu i wielu innych problemów.
Opioidy (np. heroina, morfina, kodeina) - silna potrzeba zażywania uzależniających substancji opioidowych.
Stymulanty (np. kokaina, amfetamina) - jedne z najpowszechniejszych narkotyków.
Depresanty (np. benzodiazepiny, barbiturany) - leki przepisywane przez lekarzy na różne zaburzenia psychiczne, które mogą silnie uzależniać.
Halucynogeny (np. LSD) - pochodzenia naturalnego lub syntetycznego.
Kofeina - choć jest legalna i szeroko dostępna, jest substancją uzależniającą.
Leki przeciwbólowe - choć są dostępne na rynku, ich nadużywanie prowadzi do lekomanii i problemów zdrowotnych.

Każda substancja uzależniająca może inaczej wpływać na organizm i psychikę, ale wspólnym mianownikiem dla wszystkich jest to, że ich nadużywanie prowadzi do negatywnych konsekwencji zdrowotnych, problemów emocjonalnych, chorób i destabilizacji w codziennym funkcjonowaniu. Uzależnienie to nie tylko kwestia fizycznej zależności, ale także znaczące zmiany w zachowaniu i myśleniu.

Typy uzależnień

Klasyfikacja typów uzależnień na podstawie charakterystyki i objawów, które wywołują:

Uzależnienie fizyczne - organizm przyzwyczaja się do obecności i działania danej substancji, a jej brak wywołuje konkretne objawy abstynencyjne. Jest to wynik adaptacji organizmu do regularnego przyjmowania substancji. Przykładowo, uzależnienie fizyczne od alkoholu może objawiać się drżeniem rąk, potami, bólami głowy czy nudnościami po zaprzestaniu picia. Co ciekawe, rezygnacja z nałogowych czynności również może manifestować się fizycznymi dolegliwościami tj. migreny czy nerwobóle.
Uzależnienie psychiczne - pragnienie zażywania substancji lub wykonywania czynności w celu osiągnięcia określonych efektów psychicznych (np. relaksu, ucieczki od problemów). Osoba uzależniona jest w obsesji zażywania lub działania mimo braku objawów abstynencyjnych charakterystycznych dla uzależnienia fizycznego. W przypadku uzależnień behawioralnych, takich jak hazard czy seks, przeważają objawy psychiczne tj. lęk, niepokój, złość, problemy z koncentracją czy bezsenność.
Uzależnienie społeczne - dotyczy osób, które pod wpływem grup społecznych lub subkultur (grono koleżeńskie, hippisi, gangi, raperzy), przyjmują pewne zachowania i nawyki, w tym zażywanie substancji uzależniających. Ten rodzaj uzależnienia charakteryzuje się silnym przywiązaniem do grupy oraz koniecznością przestrzegania jej zasad i wartości.

Uzależnienie krzyżowe

Kolejnym typem uzależnienia jest uzależnienie krzyżowe. Odnosi się do osoby, która uzależniona jest od więcej niż jednej substancji lub zachowania, gdzie jedno z nich może potęgować objawy drugiego. Osobiście znam przypadki ludzi, którzy pod wpływem alkoholu kompulsywnie uprawiają gry hazardowe, a następnie sięgają po narkotyki, aby jeszcze dłużej grać. Po przegranej sięgają po alkohol jako formę ukojenia.

Uzależnienie krzyżowe łączy ze sobą różne nałogi, które rujnują życie. Bez względu na formę uzależnienia i jego źródła, bardzo ważne jest profesjonalne leczenie. Nie w domu, nie samodzielnie. Dlaczego? Powtarzam jak mantrę: żadnej chronicznej, śmiertelnej choroby nie leczy się w domu!

Skąd biorą się uzależnienia?

Wszystkie rodzaje uzależnień mają złożony proces rozwoju. Nie da się jednoznacznie stwierdzić, co było przyczyną - każdy człowiek ma indywidualne doświadczenia i predyspozycje. Niemniej jednak predyspozycje genetyczne mogą zwiększać podatność na nałogi, zwłaszcza jeśli w rodzinie występują uzależnienia. Problemy z nazywaniem, wyrażaniem i przeżywaniem uczuć, a także natury psychicznej, takie jak depresja czy lęk, mogą sprzyjać sięganiu po substancje lub kompulsywne zachowania jako formę radzenia sobie z nimi. Wpływ ma także środowisko, w którym się wychowujemy – dostępność narkotyków, presja rówieśnicza czy normy kulturowe. Wczesne eksperymenty z narkotykami czy traumatyczne doświadczenia życiowe także mogą zwiększać ryzyko uzależnienia.

Cechy charakterystyczne uzależnienia

Nagroda i wzmocnienie - wszystkie uzależnienia są ściśle powiązane z układem nagrody w mózgu. Substancje lub zachowania powodują wydzielanie neurotransmiterów, takich jak dopamina, która sprawia, że czujemy się dobrze, prowadząc do chęci powtarzania tych doświadczeń. Chęci stają się coraz silniejsze i prowadzą do obsesji.
Głód - intensywne i nieodparte pragnienie zażywania danej substancji czy też poddawania się pewnym zachowaniom. W przypadku uzależnień od substancji, jak alkohol czy narkotyki, głód może objawiać się zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Oznacza to, że osoba uzależniona nie tylko odczuwa pragnienie zażywania danej substancji, ale jej ciało zaczyna się jej domagać. Głód jest jednym z najtrudniejszych aspektów choroby, często doprowadzając nawrotu nawet po dłuższych okresach abstynencji.
Tolerancja - w miarę rozwoju choroby mózg przyzwyczaja się do regularnego dostarczania substancji uzależniających lub doświadczenia, co oznacza, że potrzebna jest większa dawka lub powtarzanie działań, aby osiągnąć ten sam efekt.
Objawy odstawienia - kiedy substancja lub zachowanie są ograniczane, uzależniony człowiek może doświadcza nieprzyjemnych objawów fizycznych i psychicznych, które skłaniają ją do powrotu do nałogowej czynności. Występowanie zespołu abstynencyjnego jest niepodważalnym dowodem uzależnienia.
Kompulsje - nawet w obliczu negatywnych konsekwencji, osoba uzależniona często nie jest w stanie powstrzymać się od sięgania po substancję lub angażowania się w określone zachowania.
Mechanizmy choroby - każdy rodzaj uzależnienia charakteryzuje się racjonalizowaniem i usprawiedliwianiem własnych zachowań nałogowych, co utrudnia rozpoznanie problemu i podjęcie leczenia.

Mechanizmy w różnych uzależnieniach

Różne typy uzależnień charakteryzują się także występowaniem takich samych mechanizmów. Wymienię kilka z nich.

Jednym z najbardziej znanych mechanizmów obronnych w uzależnieniach jest zaprzeczenie. Uzależniony nie widzi i nie akceptuje faktu, że ma problem z substancją lub zachowaniem. Twierdzi, że może przestać w każdej chwili lub że to nie jest nic złego.

Racjonalizacja natomiast polega na tworzeniu logicznie brzmiących argumentów, które usprawiedliwiają nałogowe zachowania. Brzmi to mniej więcej tak: "Piję tylko po to, by się zrelaksować po ciężkim dniu" lub "Każdy w moim wieku tak robi".

Uzależniony bagatelizuje skutki swojego nałogu, twierdząc, że nie są one takie złe, jak się wydaje lub porównując się do innych, którzy są w "gorszej" sytuacji (np. piją więcej) - ten mechanizm nazywamy minimalizacją.

Iluzja kontroli - uzależniony przekonuje siebie samego i wszystkich dookoła, że ma pełną kontrolę nad swoim zachowaniem i że w każdej chwili może podjąć decyzję o zaprzestaniu (pomimo faktów, które temu przeczą). Często celowo robi krótkie przerwy, żeby to udowodnić.

Wielu ludzi używa substancji lub zachowań nałogowych jako sposobu na radzenie sobie z trudnymi emocjami. Używają alkoholu, narkotyków, jedzenia lub innych zachowań jako ratunku, zamiast szukać zdrowszych sposobów przeżywania nieprzyjemnych uczuć, co w efekcie prowadzi do jeszcze gorszych konsekwencji. Tak powstaje mechanizm nałogowego regulowania emocji. Temat jest znacznie obszerniejszy, dlatego po więcej informacji odsyłam do artykułu pod podanym linkiem.

Najbardziej uzależniające substancje i zachowania - i dlaczego nie ma to znaczenia

Substancje (od najbardziej uzależniających)

Heroina
Kokaina
Nikotyna
Amfetaminy
Alkohol
Benzodiazepiny
Kofeina
Marihuana
Halucynogeny

Zachowania (od najbardziej uzależniających)

Hazard
Seks
Zakupy
Gry komputerowe/internet
Jedzenie (przejadanie się)
Praca (pracoholizm)

A teraz wyjaśnię, dlaczego ta lista nie ma tak naprawdę żadnego znaczenia. Oczywiście, niektóre z substancji czy zachowań są bardziej niebezpieczne w bezpośrednim stosowaniu, jednak w kontekście uzależnień mogą jedynie walczyć o pozycję tego, które z nich najszybciej doprowadzi do więzienia, szpitala lub śmierci.

Niezależnie od tego, od jakiej substancji czy zachowania jesteśmy uzależnieni, skutki są destrukcyjne. Lista najbardziej uzależniających substancji czy zachowań to tylko klasyfikacja; w rzeczywistości każde uzależnienie niszczy psychikę, zniekształca sposób myślenia, deformuje postrzeganie rzeczywistości, rujnuje zdrowie i relacje z innymi. Bez względu na rodzaj, uzależnienie to piekło, które nie wybiera - nie ma znaczenia, czy jesteś uzależniony od dopalaczy, heroiny, czy hazardu. Gdy nałóg wkrada się w życie, rujnuje je z impetem, pustosząc tożsamość, marzenia i przyszłość

Jeżeli jesteś uzależniony to nie ważne od czego - jesteś chorym człowiekiem, który potrzebuje pomocy, wsparcia i odpowiedniego leczenia.

Uzależnienia są często wynikiem nierozwiązanych problemów emocjonalnych, które doprowadziły do pragnienia permanentnej ucieczki od samego siebie za pomocą substancji lub obsesyjnych zachowań.

Jeżeli chcesz odzyskać życie wolne od obsesji zażywania narkotyków, leków, picia alkoholu, seksu, hazardu lub innych niszczących zachowań - zadzwoń do mnie.

Dariusz Siudak

właściciel Ośrodka NASZ DOM
terapeuta uzależnień
uzależniony, zachowuje abstynencję od ponad 30 lat

Od początku swojej pracy zawodowej kieruje się przekonaniem, że nie ma beznadziejnych uzależnionych. Są tylko tacy, którzy utracili nadzieję…
tel. 698 323 698