Grupa wsparcia dla osób współuzależnionych

Dlaczego ja? Co sprzyja współuzależnieniu?

Zofia Sobolewska (1996) wskazuje, że partnerki alkoholików stanowią bardzo niejednorodną grupę, co utrudnia stworzenie jednej wspólnej definicji współuzależnienia. Do rozwoju współuzależnienia może dojść tylko na skutek uczestnictwa w stałym, nierównym, destrukcyjnym związku, w który osoba współuzależniona nie tyle wchodzi, co go współtworzy. Współuzależnienie jest formą szkodliwego przystosowania się w zaburzonej relacji. Jego objawy są wynikiem określonych reakcji przystosowawczych. Nie u wszystkich partnerek i córek alkoholików muszą wystąpić objawy współuzależnienia. Decydują o tym, zdaniem Sobolewskiej, trzy grupy czynników istotnych w etiologii tego syndromu:

1. Czynniki związane z sytuacją zewnętrzną (stres, trudna sytuacja materialna, mieszkaniowa, liczba dzieci, etc.). Składają się na nią: struktura rodziny, sposób pełnienia ról i wypełniania obowiązków, zależności finansowe i materialne oraz więź emocjonalna między członkami rodziny. Niezwykle ważne są zachowania alkoholika (zwłaszcza to, czy występuje przemoc) i związana z nimi siła zagrożenia. Z drugiej strony istotna jest pozycja zawodowa i towarzyska jego partnerki, posiadanie przez nią zaplecza osób, które mogą udzielić pomocy i wsparcia oraz presja opinii środowiska, w którym żyje dana rodzina.

Powstawaniu współuzależnienia sprzyja: silna zależność emocjonalna i materialna, słaba pozycja zawodowa żony, izolacja rodziny i nacisk ze strony środowiska na utrzymywanie małżeństwa za wszelką cenę. Agresywne zachowania alkoholika, wytworzenie w rodzinie atmosfery zagrożenia i niepewności może, również w paradoksalny sposób zmuszać partnerkę do dostosowywania się do destrukcyjnej sytuacji i tym samym utrwalania układu.

2. Osobowość - rozwojowi współuzależnienia sprzyja brak umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, których jednostka nie nabyła we wczesnych etapach życia. Bardzo ważne są doświadczenia z dzieciństwa: czy doznała jakichś urazów, jak w ogóle zapisała się w jej pamięci własna rodzina, jakie są tego konsekwencje, jaki obraz świata ukształtował się z tego powodu. Liczą się też doświadczenia z poprzednich związków, a także przekonania na temat ról w rodzinie, stosunków między kobietą i mężczyzną, obowiązków rodzinnych. Ważne też są również cechy osobowości, funkcjonowanie emocjonalne, obraz samej siebie (poczucia własnej wartości, jakie są jej granice JA, czy w ogóle posiada punkty oparcia w sobie i jakie). Bardzo istotne jest również, jakie ma umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, czy potrafi rozwiązywać problemy, oceniać sytuację, radzić sobie z przykrymi emocjami, jak funkcjonuje w układach interpersonalnych, czy potrafi zadbać o siebie.

Większe prawdopodobieństwo współuzależnienia występuje u osób, które same wychowały się w rodzinie dysfunkcyjnej i nie mają wzorów funkcjonowania dobrej, "zdrowej" rodziny. Bardzo ważne są tu przekonania, zamykające sens życia do pełnienia ról w rodzinie. Także niedojrzałość emocjonalna, obniżone poczucie własnej wartości, potrzeba przynależności do partnera i posiadania partnera, słabe granice JA oraz deficyty intra- i interpersonalnych umiejętności radzenia sobie z problemami sprzyjają powstaniu współuzależnienia.

3. Zmiany w funkcjonowaniu psychologicznym: uszkodzone granice, niska samoocena, brak zdolności do obrony. Poczucie własnej wartości u osób współuzależnionych jest na ogół niskie i w znacznym stopniu związane z wizją wartościowego życia jedynie przy boku partnera.

Współuzależnieniu sprzyjają:

• W sferze intelektualnej - zmiany w kierunku myślenia magicznego, zaprzeczania, przekonania, że "wszystko mogę i powinnam kontrolować", zawężenie myślenia do jednego punktu widzenia, trudności w koncentracji uwagi.
• W sferze emocjonalnej - coraz silniejszy lęk, który w końcu generalizuje się na wszystko, zwłaszcza lęk przed nowością i zmianą. Osobie współuzależnionej trudno jest okazywać złość, najczęściej tłumi ją, przenosi na inne osoby lub na siebie samą. Charakteryzują ją zmiany nastroju, przywiązanie do tego, co już ma, i niemożność pogodzenia się ze stratami.
• W strukturze JA - czy jej granice są uszkodzone (zatarte), czy samo ocena będzie się obniżać coraz bardziej od wpływu na uczucia partnera. Ważne są też poczucie winy i poczucie krzywdy, które mogą występować naprzemiennie.

Osoby współuzależnione jako ofiary przemocy

Według Katarzyny Kurzy (2002) część kobiet współuzależnionych była ofiarami przemocy już w dzieciństwie. Najczęściej była to przemoc werbalna (42% badanych). Kobiety, wobec których w dzieciństwie dopuszczono się przemocy fizycznej (zarówno lekkiej, jak i ciężkiej) częściej doznają tej samej formy krzywdzenia w późniejszym etapie życia. Częściej są też ofiarami wszystkich rodzajów przemocy. Współuzależnione, w stosunku, do których w dzieciństwie używano wulgarnych określeń, nieco częściej niż osoby bez takich doświadczeń słyszą nadal przekleństwa w związku z alkoholikiem (odpowiednio: 86% i 79% poszczególnych grup).

Znacznie częściej ofiarami przemocy w dzieciństwie padały osoby wychowujące się w rodzinie, w której ktoś nadużywał alkoholu. Dotyczy to wszystkich badanych form przemocy.

Pomaganie w Naszym Domu:
grupa edukacyjno-terapeutyczna dla osób pozostających w relacjach z uzależnionymi

Strategie terapeutyczne pracy grupowej zakładają etapowość i poruszanie się coraz głębiej w poszukiwaniu mechanizmów współuzależnienia. Każdemu z etapów pracy towarzyszy zdobywanie wiedzy na temat uzależnienia i współuzależnienia.

ETAP PIERWSZY

Umożliwienie uczestniczce/uczestnikowi grupy poznania sytuacji, w której się znajduje i zrozumienie schematów swojego postępowania w związku. W tym etapie ma miejsce:

• Opis sytuacji rodzinnej (struktury rodziny, ról, obowiązków, wszelkiego rodzaju zależności, przywilejów, udziału w życiu rodziny) z uwzględnieniem relacji między uczestniczką/uczestnikiem grupy a jej osobą uzależnioną.
• Inwentaryzacja zachowań osoby uzależnionej w rodzinie (przemoc, współżycie seksualne, związanych z utrzymaniem finansowym rodziny, wychowaniem dzieci, codziennym życiem domowym itp.) i reakcji uczestniczki/uczestnika grupy na nie. Istotne jest wychwycenie tych reakcji, które przejawiają się w sztywnych, całkowicie nieefektownych schematach zachowań.
• Rozpoznanie i wykrywanie schematów współuzależnienia, podzielonych na 3 grupy zachowań:
  • 1) nieudane próby zmieniania sytuacji:
    • zachowania kontrolujące picie alkoholu przez partnera,
    • zachowanie mające na celu uzyskanie wpływu na zachowania pijanego partnera,
    • zachowania nadopiekuńcze wobec partnera,
    • ciąganie innych członków rodziny w kontrolowanie osoby pijącej,
  • 2) nieudane próby wycofania się z sytuacji:
    • zachowania demonstracyjne (straszenie i "granie" odejścia),
    • zachowania ucieczkowe (bez zabezpieczenia, wsparcia, rozeznania sytuacji),
    • zachowania wzmacniające poczucie bezradności (użalanie się, narzekania),
    • brak zachowań zmierzających do usamodzielnienia się,
  • 3) negatywne (szkodliwe) sposoby przystosowania się do sytuacji:
    • izolowanie się od osób spoza najbliższej rodziny,
    • branie na siebie całej odpowiedzialności za rodzinę,
    • dbanie o zachowanie pozorów idealnej rodziny za wszelką cenę,
    • branie na siebie konsekwencji picia partnera,
    • brak skutecznej samoobrony w przypadkach przemocy,
    • zaniedbywanie własnych potrzeb na rzecz potrzeb partnera.
• Diagnoza zasobów uczestniczki/uczestnika grupy - jej umiejętności radzenia sobie z różnego rodzaju problemami (emocjonalnymi, intelektualnymi, sytuacyjnymi) oraz nauka konstruktywnych zachowań.

ETAP DRUGI

Poznanie kluczowych przekonań o sobie, rodzinie/relacji i świecie jako źródeł uporczywości i braku dystansu osoby współuzależnionej do swego destrukcyjnego zachowania. Poprzez odkrycie przekonań na temat małżeństwa, rodziny, relacji między kobietą a mężczyzną, matką a dzieckiem, porządku świata, celów życiowych, sposobu oceniania siebie i swoich możliwości zmierza się więc do poznania wizji życia, którą uczestniczka/uczestnik grupy usiłuje zrealizować w związku.

Szczególnie ważne są przekonania, które:

• wzmacniają poczucie bezradności, straty i lęk przed zmianą,
• wzmacniają tendencje autodestrukcyjne (poczucie winy, negatywne myślenie o sobie itp.),
• usprawiedliwiają zaprzestanie poszukiwań nowych rozwiązań,
• uniemożliwiają szukanie pomocy poza rodziną,
• podtrzymują irracjonalną nadzieję na cudowną poprawę sytuacji.

Na tym etapie możliwe jest też dotarcie do obrazu siebie, szczególnie tożsamości siebie jako kobiety/mężczyzny i poszukanie tam zakotwiczenia negatywnych skryptów życiowych tworzących współuzależnienie.

Praca psychoterapeutyczna zmierza do zmiany tych skryptów i stworzenia nowej wizji życia, w której życie z osobą uzależnioną byłoby wyborem (możliwym pod pewnymi warunkami), a nie bezwzględną koniecznością. Niektóre osoby mogą zakończyć pracę terapeutyczną na tym etapie.

ETAP TRZECI

Psychoterapia problemów osobistych, których źródeł należy poszukiwać w dzieciństwie, w wychowywaniu się w rodzinach dysfunkcyjnych, prowadzona w formie terapii indywidualnej pogłębionej lub terapii grupowej (warsztaty). Celem psychoterapii jest leczenie zaburzeń emocjonalnych, zmiana dysfunkcjonalnych zachowań czy nieprzystosowawczych przekonań pacjenta. Adresowana jest do osób, które cierpią na:

• niskie poczucie własnej wartości,
• nieadekwatne oczekiwania wobec siebie, innych oraz życia,
• zahamowanie w kontaktach z innymi ludźmi oraz problemy w tworzeniu satysfakcjonujących związków i relacji z innymi ludźmi,
• nieumiejętność panowania nad wybuchami złości, szczególnie wobec bliskich albo przeciwnie – brak umiejętności bronienia swojego zdania,
• dręczące, nieadekwatne poczucie winy i odpowiedzialności za picie rodzica/ów,
• lęki (w tym hipochondryczne, napady paniki oraz inne).

Bibliografia

• Cermak, T. L. (1986). Diagnostic criteria for codependency. Journal of Psychoactive Drugs, No. 18, 15-20.
• Gąsior, K. (2018). Elementy Psychologii Klinicznej i Pomocy Psychologicznej. SKRYPT DLA STUDENTÓW PSYCHOLOGII I PEDAGOGIKI wersja robocza 2.0
• Kisiel, M. (1999). Terapia współuzależnienia. W: Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, Nr. 1.
• Kurza, K. (2000). Zaburzenia w funkcjonowaniu psychologicznym kobiet współuzależnionych. W: Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, Nr. 2.
• Kurza, K. (2002). Współuzależnienie a przemoc W: Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, Nr. 2, 23.
• Mellody, P. (1993). Toksyczne związki. Anatomia i terapia współuzależnienia. Warszawa: Agencja Wydawnicza J. Santorski.
• Sobolewska, Z. (1996). W poszukiwaniu koncepcji współuzależnienia. W: Świat Problemów 1-2.